W niedzielę 21 lutego obchodzimy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. Tematem tegorocznych obchodów jest "Wysokiej jakości edukacja, język(i) nauczania a efekty edukacyjne". Hasło to podkreśla znaczenie języka ojczystego dla jakości edukacji i różnorodności językowej oraz realizacji nowej Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030.

O znaczeniu języka ciekawie wypowiedział się Josif Brodski w mowie pożegnalnej dla absolwentów Uniwersytetu Michigan w Ann Arbor w 1988 r.:

"Teraz i w przyszłości chyba opłaci się Państwu skupić na precyzji języka. Proszę rozszerzać i traktować swoje słownictwo tak, jak traktują Państwo konto bankowe. Proszę zwracać na nie baczną uwagę i starać się pomnażać wpływy. Rzecz nie w tym, by rozwinąć sypialnianą sztukę konwersacji albo sukcesy zawodowe - chociaż skutki mogą i to przynieść - lub stać się salonowymi erudytami.

Rzecz w tym, by nauczyć się wysławiać w sposób możliwie pełny i precyzyjny; słowem, chodzi o zachowanie równowagi wewnętrznej. Albowiem nagromadzenie rzeczy niewysłowionych, nie dość dobrze wyartykułowanych, prowadzi do nerwicy. Dzień w dzień mnóstwo rzeczy bombarduje naszą psychikę; a środek wyrazu pozostaje ten sam. Artykulacja nie nadąża za doświadczeniem. Cierpi na tym psychika. Uczucia, niuanse, myśli, spostrzeżenia, które pozostają nienazwane, niewyrażone bądź niezadowolone z przybliżonych określeń, tkwią zdławione w człowieku i mogą doprowadzić do eksplozji psychicznej lub do implozji. Aby tego uniknąć, nie trzeba zostać molem książkowym. Wystarczy nabyć słownik i dzień w dzień go czytać - a czasem sięgnąć po zbiór poezji. Słowniki jednak są najważniejsze. Mam ich mnóstwo na podorędziu; niektóre nawet z załączonym szkłem powiększającym. Są względnie tanie, lecz nawet te najdroższe (wyposażone w szkło powiększające) kosztują znacznie mniej niż jedna wizyta u psychiatry. A jeśli ktoś i tak do niego trafi, niech lepiej trafi z objawami nałogu słownikowego."*

Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego obchodzony jest od szesnastu lat. Został proklamowany na 30. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO, 17 listopada 1999 roku dla podkreślenia bogactwa różnorodności językowej świata i promocji wielojęzyczności, a także w celu zwrócenia uwagi na liczbę języków zagrożonych i ginących, do których zalicza się 43 procent wszystkich aktualnie używanych. Ponad 200 znalazło się na liście języków całkowicie wymarłych w ciągu życia zaledwie trzech ostatnich pokoleń.

Na datę obchodów Dnia Języka Ojczystego wybrany został 21 lutego, upamiętniający wydarzenia 1952 roku, kiedy to w miejscowości Dhaka (obecnej stolicy Bangladeszu) doszło do demonstracji, a następnie zamordowania pięciu studentów, domagających się uznania ich języka ojczystego – bengalskiego (bangla) – za jeden z dwóch urzędowych języków ówczesnego państwa Pakistan.

W tym roku UNESCO zwraca uwagę na znaczenie języka ojczystego dla jakości edukacji i różnorodności językowej oraz realizacji nowej Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030. Edukacja - wysokiej jakości - dla wszystkich umożliwi każdemu człowiekowi zdobycie wiedzy i rozwój systemu wartości dając mu pełny udział w życiu społeczeństwa. Ma to szczególne znaczenie dla kobiet i dziewcząt, a także dla mniejszości kulturowych, społeczeństw autochtonicznych i społeczności wiejskich. Języki ojczyste maja więc olbrzymie znaczenie w nauczaniu i uczeniu się oraz dla ochrony i podtrzymania różnorodności kulturowej świata.

Duża liczba języków istnieje dziś jedynie w formie mówionej, co stwarza ogromne zagrożenie dla ich przetrwania. Od wielu lat czynione są wysiłki dla ratowania tych języków, chociażby poprzez opracowywanie systemów gramatycznych, na przykład języków plemion autochtonicznych w Ameryce Łacińskiej i Azji. Coraz bardziej powszechna i relatywnie tania technika druku cyfrowego stwarza możliwość produkowania i upowszechniania materiałów edukacyjnych do nauki zagrożonych języków ojczystych. Od pewnego czasu probierzem żywotności języka stała się jego obecność w Internecie, będącym też największym, powszechnie dostępnym źródłem wiedzy i największą biblioteką świata. Jednak spośród 6000 istniejących obecnie języków, w Internecie reprezentowanych jest zaledwie kilkadziesiąt, a poza dominującym w ponad 40 procentach angielskim, w statystykach liczy się jeszcze zaledwie kilka języków.

* cytat za "Gazeta Wyborcza" 23-24 stycznia 2016 r., s. 16 : Josif Brodski - Mowa na stadionie  [pogrubienie MG] .